مستند سازی حیات وحش و تاثیر آن در اجتماع

نگارنده: نوید رکوعی

سال انتشار: ۱۳۹۲

کاری از گروه مستند سازی

مفهموم مستند سازی حیات وحش

مستند سازی به تهیه مجموعه ای از اسناد و مدارک می گویند که سیر تکوین و تکامل یک فعالیت یا پروژه را از آغاز تا پایان همراه با تحلیل و ارزشیابی نشان خواهد داد در مستند سازی حیات حش بهتر است چنین تعریف کنیم:

تهیه اسناد و مدارک سمعی و بصری که سیر تکوین، رشد و رفتار جاندار را میتوان با آن به اثبات رساند، در واقع میتوان گفت یک مستند حیات وحش با توجه به موضوع می تواند بیان گر مسائل مختلف زیستی باشد که درادامه ما به ۴ نمونه از آن بسنده کردیم:

مهاجرت
جفت یابی
شکار
رابطه بین زیستگاه و جاندار و غیره

مستند سازی حیات وحش میتواند به صورت انفرادی و گروهی انجام شود، به طبع کار انفرادی جزو کار های کوتاه و غیر حرفه ای تلقی میگردد و کار های گروهی اغلب به کارهای حرفه ای منتهی می شود چرا که افراد به صورت تخصصی تر میتوانند فعالیت داشته باشند و هر آنچه افراد در یک گروه تخصصی تر فعالیت کنند در انتها کار حرفه ای تری شاهد خواهیم بود. مستند سازی حیات وحش دارای یک فرایند است این فرایند شامل مراحل مختلفی است که از انتخاب موضوع شروع میگردد و تا مرحله ای که مستند وارد مرحله ی عرضه به بازار میشود همچنان سیر تکاملی را پشت سر می گذارد این فرایند به شرح زیر می باشد:

انتخاب موضوع و هدف
انتخاب منطقه مورد نظر
گردآوری اطلاعات گذشته در آن منطقه ( فیلم / عکس / مقاله )
تحقیقات میدانی در منطقه مورد نظر
پایش اطلاعات بدست آمده و اطلاعات گذشته
ارزش گذاری
انتخاب سبک مستند
فیلم نامه نویسی با توجه به تحقیقات انجام شده و نوع سبک مستند
برنامه ریزی برای انتخاب وسایل مورد احتیاج ( تصویری / صوتی / امنیتی و.. )
برنامه ریزی برای گرفتن صحنه های مورد نظر که در فیلم نامه درج شده است.

موارد فوق پایه ساخت یک مستند را شکل میدهد البته یقین بدانید موارد فوق نیمی از فعالیت های انجام شده برای ساخت یک مستند است، نگارنده اشاره به موارد بیش تر را خارج از حوصله خواننده دانسته لذا در این بخش به تعدادی از آنها بسنده خواهیم نمود. مستند سازی ابزاری است که امکان استفاده و به کار گیری تجربیات فردی و گروهی را جهت توسعه سازمانی فراهم می سازد و با ذخیره نمودن تجربه موجود هزینه تجربی آتی سازمان را تا حد زیادی کاهش می دهد و خلا یا بهتر است بگوییم شکاف های علمی تاریخ طبیعت را پوشش خواهد داد. یکی از مهمترین فواید مستند سازی حیات وحش بدون شک تاثیر آن در جامعه ی داخلی و خارجی
است، جامعه ای که متشکل شده است از کودکان، نوجوانان وجوانان و اقشار بزرگسال ، بدین ترتیب یک مستند خوب میتواند با چهار قشر مهم جامعه کشورش ارتباط بر قرار کند و دانش زیست محیطی را از طریق یک برنامه مهیج تصویری به آنها تزریق کند، امروزه زندگی صنعتی و دغدغه های شهری جلوی بسیاری از فعالیت های انسان ها را گرفته به طوریکه حتی شاید نتوانیم یک کتاب با موضوع غیر مرتبط با کار یا رشته ی تحصیلی خود بخوانیم لذا در این مواقع بهترین روش استفاده از فایل های تصویری
است چرا که مخاطب رقبت و فرصت بیش تری برای تماشا دارد تا خواندن موضوعات متفرقه ، یکی از رسالت های مستند ساز حیات وحش دقیقا همین است بدین صورت که کتاب را باید به فیلم تبدیل کند تا راحت تر مخاطب درک کند حال زمانیکه یک جامعه با مستند حیات وحش ارتباط خوبی بر قرار کند و تقاضای مردم برای ساخت مستند حیات وحش زیاد گردد بدون تردید میتوان گفت دانش زیستی آن جامعه بالا تر رفته است و تقاضا برای ساخت مستند نشان دهنده تشنگی جامعه برای دانستن راز های بیش تر در مورد محیط زیست و حیات وحش است در این شرایط می توان انتظار داشت آسیب های زیست محیطی چون تخریب زیستگاه ها همچنین شکار غیر مجاز در آن جامعه کمتر شود پس مدیران ما در عرصه محیط زیست باید بدانند که حمایت از آثار مستند می تواند چه اثراتی در کوتاه مدت بر چهار قشر مهم جامعه داشته باشند که دیگر نهاد های آموزشی از انجام چنین عملکردی ناتوان هستند. این چهار قشر هر کدام به نوبه ی خود از اهمیت بالایی بر خوردار می باشند چرا که کودکان نسل آینده ما می باشند و جوانان و نوجوانان نسلی که سازنده محیط زیست کشور و مدیران آینده خواهند شد بدین علت نباید به مستند حیات وحش و مستند های زیست محیطی تنها به عنوان یک برنامه و یک سرگرمی بصری نگاه کرد چرا که اثرات آن به مراتب بیش تر از کتب و مقالات یا کلاس های درسی و آموزش محیط زیستی خواهد بود.
یکی دیگر از اثرات مثبت ساخت و تولید مستند حیات وحش جنبه ی تبلیغات برای ورود توریست به کشور است به طوریکه کشورهایی چون آفریقا در یک سال بیش از ۲۱۱پروانه ی عکاسی و فیلم برداری حیات وحش فقط در یک منطقه صادر می کنند و سال به سال نیز بر آمار مذکوره افزوده خواهد شد. چرا که فیلم و تصویر در جامعه امروزی بیش ترین تاثیر برای جذب توریست را دارد پس ساخت یک مستند و ارائه آن در سطح بین المللی می تواند بسیاری از مشکلات بزرگ یک جامعه را بر طرف کند، یکی از مشکلاتی که مردم تمامی کشور ها بیش و کم با آن دست و پنجه نرم می کنند معضل بی کاری است ورود توریست عاملی است برای شاغل شدن مردم محلی، درامد زایی بسیاری از فروشگاه ها که نمادهای فرهنگی هر کشور را با نام سوغات عرضه می کنند، پس می توان ادعا کرد یک مستند حیات وحش علاوه بر ترویج علوم زیستی می تواند درامد زا نیز باشد. امروزه مردم در کشور ما اهمیت قابل توجهی نسبت به مستند حیات وحش نشان داده اند به طوریکه طبق آمارگیری و نظر سنجی ها مستند حیات وحش گزینه ی اول مردم برای تماشای فیلم های مستند نسبت به دیگر مستندها، چون مستند های اجتماعی، مستندهای ورزشی و غیره می باشد.

لازم بذکر است مطالب فوق ذکر با استناد به نظر سنجی اخیر در شبکه مستند سیمای ایران ذکر شده است لذا باید بیش از پیش به مستند سازی حیات وحش و مستند ساز حیات وحش توجه کنیم. حال بهتر است بپردازیم به شرح مختصری از ده مورد فوق و به طور جزئی به هر یک بپردازیم.

انتخاب موضوع و هدف

انتخاب موضوع و هدف اولین مرحله ی ساخت یک مستند محسوب می گردد به طوریکه با انتخاب موضوع از گستردگی انتخاب جانداران در طبیعت رها خواهید شد و موضوع شما به یک جاندار معطوف خواهد شد، حال باید هدف خود را تعیین کنید که چرا چنین مستندی را انتخاب نمودید و هدف از ساخت این مستند چیست؟

هنگامی که به پاسخ این سوال دست یافتید باید دنبال رابط بین موضوع و هدفتان باشید، این ارتباط می تواند زیستگاه جاندار مورد نظر باشد و موارد دیگری که بهتر است خودتان در طول کسب تجربه در طول سالیان متمادی بیاموزید.

در این بخش ما با اهداف کار با موضوع کار و رابطه ها آشنایی خواهیم داشت در نتیجه ورود به مرحله دوم آسان خواهد شد فقط کافیست با توجه به نوع جاندار به زیستگاه های آن در کشورها و شهرهای مختلف آشنایی داشته باشیم و بهترین زون حفاظتی را با توجه به نوع جاندار مورد نظر انتخاب کنیم با یک مثال مروری خواهیم کرد بر دو مرحله ی گذشته:

به طور مثال موضوع ما گرگ است و هدفمان نشان دادن اهمیت گرگ ها بر جمعیت گراز ها در یک منطقه پس باید روابط ایجاد شده بین گرگ و گراز را پیدا کنیم، یکی از این روابط، رابطه شکار و شکارچی است چرا که گراز جزو رژیم غذایی گرگ می باشد و زیاد شدن گراز در مناطق حکایت از کم شدن تعداد گرگ دارد پس در این مستند لازمه اصلی غذاست. باید خاطر نشان کنم این گونه مسائل نیاز به دانش حیات وحش نیز دارد و تنها یک کارشناس یا محقق حیات وحش می تواند برقراری این گونه روابط را درک کند لذا بهتر است اگر دانشی در مورد حیات وحش ندارید و بر حسب علاقه به مستند سازی، خواهان ساخت یک مستند حیات وحش هستید توصیه نگارنده آن است که جانداری را انتخاب نمایید که اولا به راحتی در دید شما باشد ثانیا قدرت مانور زیادی برای انجام تحقیقات روی آن داشته باشید، بهترین سوژه برای ساخت یک مستند همیشه کمیاب ترین جاندار نیست بلکه جانداری است که به وفور یافت می شود اما کمتر کسی به آن توجه می کند!

شناسایی منطقه مورد نظر

در این بخش فقط کافیست تحقیقات قبلی منطقه ی مورد نظر را وارد مرحله ی تحقیقات میدانی کنید. بدین ترتیب که از محیط بانان سوال کنید یا با مردم محلی در ارتباط باشید و دنبال دیدن روابط و پیدا کردن روابط مابین حیات وحش در آن منطقه باشید این چیزی است که خیلی برای یک مستند ساز اهمیت دارد، بسیاری از مستند های معروف حاصل تلاش مردم محلی یا راهنمایان محلی بوده است لذا نباید این طور تصور کرد که دانشمندان و کارشناسان علوم طبیعی همه ی اطلاعات منطقه ی مورد نظر
ما را دارند، اصلا این طور نیست، در ساخت یک مستند ۲۱درصد علم کارشناس دخیل است ۳۱ درصد دانش محققان میدانی منطقه و ۵۱درصد نیز دانش مردم محلی و کسانی که در آن منطقه سالیان سال زندگی کردند لازم به یاداوری است محیط بانان نیز در این قشر جای دارند.

( به موارد ۲، ۳ و ۴در قالب چند خط فوق اشاره گردید )

پایش اطلاعات گذشته و حاصل از تحقیقات میدانی

در این بخش باید اطلاعات گذشته که از کتب ها خواندید را با تحقیقات محلی تطبیق دهید و در نهایت به یک جمع بندی برسید تا بتوانید وارد مرحله ی بعد شوید.

ارزش گذاری

هنگامی که به این مرجله رسیدید یقیین بدانید طرح مستند شما کامل شده است تا اکنون خرجی را متحمل نشده اید و هزینه ی قابل توجهی نیز پرداخت نکردید، اما برای ورود به مرحله ی بعدی که نیاز به سرمایه یا سرمایه گذار دارد باید تصمیم بگیرد تصمیمی مهم مبنی بر اینکه، آیا این طرح من ارزش سرمایه گذاری، ارزش زمان و وقت گیر بودن کار و بسیار موارد دیگر را دارد؟ همچنین اگر سرمایه گذار نیز داشته باشید آن هم تنها دغدغه ی مهمش طرح شماست چرا که ساخت مستند حیات وحش هزینه ی هنگفتی دارد و یک سرمایه گذار همیشه دنبال منافع مالی خواهد بود نه چیزی دیگر…

در این قسمت شما هستید که میتوانید انتخاب کنید که ادامه ی راه برای شما مقدور است یا خیر؟